ناباروری و نازایی در زنان و مردان، علائم و درمان

ناباروری فقط مشکل زنان نیست. مردان نیز ممکن است نابارور باشند. در واقع، زنان و مردان به یک اندازه احتمال دارد که مشکلات باروری داشته باشند. طبق آمار، حدود یک ‎سوم موارد ناباروری را می‎توان به زنان، یک‎ سوم دیگر را به مردان و یک ‎سوم باقی‎ مانده را به علل مشترک میان زنان و مردان یا حتی دلایل نامشخص ربط داد.

در زنان، علت ناباروری می‎تواند شامل ابتلا به اندومتریوز، فیبروم رحم و بیماری تیروئید باشد. مردانی ‎که مشکلات باروری دارند ممکن است کمبود اسپرم یا تستوسترون پایین داشته باشند. خطر ناباروری با افزایش سن افزایش می ‎یابد. به ‎همین ‎دلیل است که پزشکان توصیه می‎کنند زنان بالاتر از 35 سال بعد از 6 ماه تلاش منظم برای باروری و عدم دریافت نتیجه، سریعا برای معاینه اقدام کنند. در مورد زنان بالای 40 سال، پس از گذشت 1 تا 2 ماه نیاز به ارزیابی فوری است. تخمین زده می‎شود که از هر 10 زن بین 15 تا 44 سال، 1 نفر برای باردار شدن مشکل دارد. در ادامه به جزئیات بیشتری از مشکل ناباروری اشاره خواهیم کرد.

انواع ناباروری

بهتر است بدانید که از نظر اصول پزشکی، ناباروری شامل سقط جنین یا ناتوانی در حمل نوزاد تا زمان زایمان نمی‎شود. از انواع ناباروری می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ناباروری اولیه: در این وضعیت زن هرگز تجربه بارداری نداشته است و پس از یک سال عدم استفاده از وسایل کنترل بارداری و رابطه جنسی منظم نمی‎تواند باردار شود.
• ناباروری ثانویه: در پاسخ به سوال ناباروری ثانویه یعنی چه؟ باید گفت این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که زن نتواند پس از حداقل یک بارداری موفق دوباره باردار شود. بنابراین ناباروری ثانویه مواردی مانند ناباروری بعد از سقط عمدی یا ناباروری بعد از بچه اول را شامل می‎شود.

علائم و نشانه‎های ناباروری

در ادامه بصورت جداگانه به علائم ناباروری  در زنان و مردان اشاره خواهیم کرد.

علائم ناباروری در زنان

از علائم شایع که احتمال ناباروری را در زنان افزایش می‎دهند، می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پریودهای نامنظم: سیکل قاعدگی یک زن به طور متوسط ​​28 روزه است. از نظر پزشکان زنی که یک ماه سیکل 33 روزه، ماه بعد سیکل 31 روزه و بعد از آن سیکل 35 روزه دارد، وضعیت او طبیعی است اما زنی که طول مدت چرخه‌هایش آنقدر متفاوت است که حتی نمی‌تواند زمان شروع پریودی خود را تخمین بزند، دوره‌های نامنظم را تجربه می‌کند. اصولا هر زنی که دوره سیکلش کمتر از 21 روز یا بیشتر از 35 روز است باید برای ارزیابی به پزشک مراجعه کند. زیرا این مساله می‎تواند به مشکلات هورمونی یا سندرم تخمدان پلی ‎کیستیک (PCOS) مرتبط باشد. هر دوی این‎ها می‎توانند به بروز ناباروری کمک کنند.
• پریودهای دردناک یا با خونریزی سنگین: اگرچه اکثر زنان در زمان پریودی دچار گرفتگی عضلات در ناحیه شکم، کمر و لگن می‎شوند، اما پریودهای دردناکی که در زندگی روزمره اختلال ایجاد می‌کنند ممکن است از علائم آندومتریوز یا کیست تخمدان باشند.
• پریود نشدن: عواملی مانند استرس یا تمرینات ورزشی سنگین می‎توانند باعث شوند که برای یک تا دو ماه پریودی اتفاق نیافتد. شما زمانی باید نگران ناباروری باشید که این مساله برای چندین ماه بروز کند.
• علائم نوسانات هورمونی: در صورت بروز مشکلات پوستی، کاهش میل جنسی، افزایش رشد موهای زائد صورت، نازک شدن مو و افزایش وزن، حتما با پزشک مشورت کنید.
• احساس درد هنگام برقراری رابطه جنسی: متاسفانه برخی از زنان در تمام طول زندگی خود رابطه جنسی دردناک را تجربه کرده‎اند و خود را متقاعد کرده‎اند که این امر طبیعی است. درحالی‎ که این مساله می‎تواند به مشکلات هورمونی، اندومتریوز یا ابتلا به سایر بیماری‎های زمینه‎ای موثر در بروز ناباروری مرتبط باشد.

علائم ناباروری در مردان

علائم شایع که احتمال ناباروری را در مردان افزایش می‎دهند، شامل موارد زیر هستند:

• تغییرات در میل جنسی: این مساله که اغلب توسط هورمون‎های جنسی مانند تستوسترون کنترل می‎شود، می‎تواند نشان‎ دهنده مشکلات باروری باشد.
• درد یا تورم بیضه: شرایط مختلفی وجود دارند که می‎توانند منجر به درد یا تورم در بیضه شوند. بسیاری از آن‎ها در بروز ناباروری مردان موثر هستند.
• اختلال در حفظ نعوظ: کاهش میزان هورمون‎های جنسی می‌تواند منجر به اختلال در حفظ نعوظ و درنتیجه ناباروری شود.
• ناتوانی در انزال: ناتوانی در تخلیه مایع منی یا انزال زودرس، احتمال باروری را کاهش می‎دهند.
• بیضه‎های کوچک و سفت: بیضه‌ها اسپرم مرد را در خود جای می‌دهند، بنابراین سلامت بیضه برای باروری مهم است. کوچک یا سفت شدن بافت بیضه‎ها ممکن است زمینه آسیب به اسپرم‎ها و ناباروری را فراهم کند. 
• با توجه به اینکه حدود 15 تا 20 درصد از زوج ‎هایی که برای بچه‎ دار شدن تلاش می‎کنند با مشکل ناباروری مواجه می‎شوند. توصیه می‎کنیم به ‎محض مواجهه با علائم ذکرشده با پزشک متخصص زنان یا اورولوژی مشورت کنید.

علل موثر در ناباروری

در این بخش قصد داریم به تمامی علل و فاکتورهای خطر موثر در ناباروری زنان و مردان اشاره کنیم.

 علت ناباروری زنان

ناباروری زنان می‎تواند ناشی از عواملی باشد که فرآیندهای بیولوژیکی زیر را تحت تأثیر قرار می‎دهند یا با آن‎ها تداخل دارند:

• تخمک‎ گذاری (زمانی ‎که تخمک بالغ از تخمدان آزاد می‎شود) 
• لقاح (زمانی اتفاق می‎افتد که اسپرم پس از عبور از دهانه رحم با تخمک در لوله فالوپ برخورد و آن را بارور می‎کند)
• لانه ‎گزینی تخم (زمانی اتفاق می‎افتد که تخمک بارورشده به دیواره رحم متصل شود، جایی ‎که می‎تواند رشد کند و به جنین تبدیل شود)

از فاکتورهای خطر موثر در ناباروری زنان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سن بیشتر از 35 سال
• سیگار کشیدن
• استفاده زیاد از الکل
• اضافه‎ وزن، چاقی یا کمبود وزن قابل توجه
• ابتلا به برخی از عفونتهای مقاربتی که می‎توانند به سیستم تولید مثلی آسیب برسانند.

انواع شرایط پزشکی زیر می‎توانند بر سیستم تناسلی زنان تأثیر منفی بگذارد و باعث ناباروری شوند:

• اختلالات در روند تخمک ‎گذاری که می‎توانند ناشی از سندرم تخمدان پلی ‎کیستیک یا عدم تعادل هورمونی باشند.
• بیماری التهابی لگن
• اندومتریوز
• فیبروم رحم و کیست تخمدان
• نارسایی زودرس تخمدان
• سرطان رحم و تخمدان
• ناهنجاری‎های مادرزادی رحم
• انسداد یا آسیب لوله فالوپ

برخی از داروهایی که می‎توانند باعث ناباروری زنان شوند عبارتند از:

• داروهای شیمی‎ درمانی یا پرتودرمانی
• استفاده طولانی‎ مدت از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی با دوز بالا مانند آسپرین و ایبوپروفن
• داروهای ضد روان‎ پریشی
• مواد مخدر تفریحی مانند ماری ‎جوانا و کوکائین
• طبق آخرین آمار ارائه ‎شده، اختلالات تخمک‎ گذاری عامل حدود یک‎ چهارم مشکلات ناباروری در زوج‎ها هستند. معمولا این مساله در قالب پریود نامنظم و پریود نشدن خود را نشان می‎دهد. اصولا تخمک‎ گذاری حدود یک هفته بعد از پایان پریودی رخ می‎دهد.

حتما بخوانید : آزمایش ژنتیک چیست و چه کاربردی دارد؟ 

علت ناباروری مردان

به طور کلی، باروری در مردان به ژنتیک، تعداد، شکل و میزان حرکت اسپرم بستگی دارد. از فاکتورهای خطری که می‎توانند روی کیفیت اسپرم تاثیر بدی بگذارند و زمینه بروز ناباروری را افزایش دهند، می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سن بیشتر از 40 سال
• سیگار کشیدن
• استفاده زیاد از الکل
• اضافه ‎‎وزن یا چاقی
• قرار گرفتن در معرض سموم، مانند آفت‎ کش‎ها، علف ‎کش‎ها و فلزات سنگین

برخی از شرایط پزشکی موثر نیز عبارتند از:

• انزال رتروگراد (برگشت منی به مثانه)
• مشکل در نعوظ
• واریکوسل یا تورم وریدهای اطراف بیضه
• بیضه‎ هایی که در داخل کیسه بیضه جای نگرفته‎اند.
• داشتن آنتی ‎بادی‎هایی که به اسپرم حمله کرده و آن‎ها را از بین می‎برند.
• سرطان بیضه
• عدم تعادل هورمونی، مانند تولید کم تستوسترون
• بزرگ شدن و تورم بافت سینه در مردان در اثر مشکلات هورمونی
• مشکل ژنتیکی یا مشکل مادرزادی در سیستم تناسلی

انواع داروها که بر کیفیت اسپرم اثر می‎گذارند، عبارتند از:

• داروهای شیمی‎ درمانی یا پرتو درمانی برای سرطان
• سولفاسالازین برای درمان آرتریت روماتوئید یا کولیت اولسراتیو
• داروهای مسدود کننده کانال کلسیم برای کنترل فشار خون بالا
• داروهای ضد افسردگی سه‎ حلقه‎ای مانند نورتریپتیلین
• استروئیدهای آنابولیک برای بهبود عملکرد ورزشی یا رفع مشکلات هورمونی مانند تاخیر در بلوغ
• مواد مخدر تفریحی

نحوه صحیح تشخیص ناباروری

معمولا پزشک ابتدا سوالاتی در مورد روال برقراری رابطه جنسی در زوجین، نظم چرخه قاعدگی در زن، کیفیت نعوظ و انزال در مرد، وجود یا عدم وجود علائم غیرطبیعی و سابقه پزشکی و خانوادگی زن و مرد می‎پرسد. سپس برای معاینه جسمی اقدام می‎کند. در نهایت برای تشخیص قطعی دستور انجام یک یا چند مورد از انواع غربالگری ناباروری یا آزمایش‎های زیر را می‎دهد.

انواع آزمایش ناباروری زنان

ممکن است پزشک از شما بخواهد که چند روز بعد از پایان پریودی، زمان بروز علائمی مانند دمای پایین بدن و افزایش خروج مخاط از واژن را ثبت کنید. زیرا این‎ها اغلب علائم تخمک‎ گذاری هستند. البته برای ثبت زمان تخمک ‎گذای می‎توانید از کیت تخمک ‎گذاری خانگی نیز استفاده کنید. از سایر آزمایش‎های تشخیصی می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نمونه ‎برداری از بافت دهانه رحم: معمولا این کار برای انجام تست پاپ ‎اسمیر به‎ منظور تشخیص سرطان رحم انجام می‎شود.
• آزمایش خون: آزمایش خون می‎تواند سطح هورمون‎های جنسی و هورمون‎های تیروئید را بررسی کند. کاهش هورمون‎های جنسی با بروز یائسگی زودرس مرتبط است. کم ‎کاری یا پرکاری تیروئید نیز به خوبی با اندازه ‎گیری هورمون‎های تیروئید مشخص می‎شود. با توجه به اینکه یکی از علل ناباروری زنان مشکلات غده تیروئید است.
• سونوگرافی ترانس‎ واژینال: در این آزمایش پزشک مبدل مخصوص دستگاه اولتراسوند را در واژن قرار می‎ دهد تا مشکلات دستگاه تناسلی را بررسی کند.
• هیستروسکوپی: در این آزمایش پزشک یک لوله باریک و مجهز به دوربین (هیستروسکوپ) را برای بررسی رحم وارد واژن می‎کند.
• هیستروسالپنگوگرافی: برای انجام این آزمایش، پزشک آب‎ نمک استریل را به داخل واژن تزریق کرده و سپس سونوگرافی ترانس واژینال انجام می‎دهد. این کار علاوه‎ بر بررسی وضعیت رحم به تشخیص انسداد لوله فالوپ نیز کمک می‎کند.
• لاپاراسکوپی: برای انجام این آزمایش ابتدا پزشک یک برش کوچک در شکم ایجاد می‎کند. سپس به ‎منظور بررسی وضعیت لگن و ساختارهای داخلی آن، لاپاروسکوپ (لوله نازک مجهز به دوربین) را وارد بدن می‌کند. این کار به شناسایی مشکلاتی مانند آندومتریوز، فیبروم رحم و اسکار (جای زخم) رحم یا لوله فالوپ کمک زیادی می‎کند.

آزمایش ناباروری مردان

آزمایشات زیر می‎توانند به تشخیص مشکل ناباروری مردان کمک کنند:

• آنالیز مایع منی: این آزمایش مشکلات اسپرم مانند تعداد کم اسپرم و تحرک ضعیف آن را بررسی می‎کند. برخی از مردان برای برداشتن اسپرم از بیضه و آزمایش آن نیاز به بیوپسی سوزنی دارند.
• آزمایش خون: آزمایش خون می‎تواند سطح هورمون تستوسترون، تیروئید و سایر هورمون‎ها را بررسی کند. از نمونه خون برای انجام آزمایشات ژنتیک و بررسی ناهنجاری های کروموزومی موثر در ناباروری نیز استفاده می‎شود.
• سونوگرافی کیسه بیضه: این آزمایش مشکلاتی مانند واریکوسل، انسداد مجرای انزال و انزال رتروگراد را به سرعت مشخص می‎کند.

حتما بخوانید : مشاوره ژنتیک چیست؟

نقش مشاوره ژنتیک در تشخیص ناباروری

اخیرا نقش ژنتیک در ناباروری و وجود ژن‎های ناباروری مطرح شده است. زیرا چنانچه در یک خانواده مشکلات ژنتیکی وجود داشته باشد، تاثیر این اختلالات ژنتیکی در ایجاد ناباروری و مهم‎تر از آن در سلامت فرزندان حاصل از درمان ‌های کمک‎ باروری را نمی‎توان نادیده گرفت. برخی از علل ژنتیکی موثر در ناباروری زنان عبارتند از:

• ابتلا به سندروم ترنر
• ابتلا به اختلالات ساختمانی کروموزوم X مانند غیرفعال شدن زودرس تخمدان
• ابتلا به بیماری‎های تک‎ژنی وابسته به کروموزوم X مانند سندروم یائسگی زودرس

از علل ژنتیکی موثر در ناباروری مردان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابتلا به سندروم کلاین فیلتر
• ابتلا به بیماری فیبروز کیستیک
• ریزحذف نواحی از کروموزوم Y (این اختلال باعث کاهش یا عدم تولید اسپرم می‎شود و اغلب نیاز به درمان ناباروری ژنتیکی مردان دارد.)

یک مشاور ژنتیک می‎تواند شما را راهنمایی کند که برای انجام کدامیک از تست‌های ژنتیک برای تشخیص ناباروری و شناسایی بیماری‎ ژنتیکی موثر در نازایی اقدام کنید.

انواع روش‎های درمان ناباروری

درصورتی ‎که بیش از 6 ماه در حوالی زمان تخمک‎ گذاری زن رابطه جنسی برقرار شود و همچنان بارداری رخ ندهد، لازم است برای درمان های پزشکی زیر اقدام کنید.

در مورد زنان اگر مشکل اختلالات تخمک گذاری باشد، پزشک داروهای محرک یا تنظیم کننده تخمک ‎گذاری مانند کلومیفن، لتروزول، داروهای آگونیست دوپامین و انواع داروهای هورمونی را تجویز می‎کند. درصورتی که مشکل انسداد لوله فالوپ یا بروز فیبروم یا پولیپ در رحم باشد، نیاز به جراحی است. اندومتریوز اغلب با جراحی لاپاراسکوپی درمان می‎شود.

در مورد مردان اگر مشکل اختلال نعوظ باشد، داروهای هورمونی تجویز می‎شوند. در مواردی مانند واریکوسل بیضه یا انسداد لوله اپیدیدیم نیاز به جراحی است. برای مردانی که نمی توانند به طور طبیعی انزال کنند، ممکن است علاوه بر داروهای ضد ناباروری مردان، از تحریک الکتریکی یا ارتعاشی آلت تناسلی یا جراحی برای آسپیراسیون اسپرم نیز استفاده شود.

اصولا اگر مشکل ناباروری زوجین با هیچ کدام از روش‎های پزشکی رایج حل نشود، باید برای روش لنفوسیت تراپی ناباروری یا انجام یکی از روشهای لقاح ناباروری مانند موارد زیر اقدام کرد:

• تلقیح داخل رحمی (IUI): در زمان تخمک‎گذاری، پزشک یک کاتتر ظریف را از طریق دهانه رحم وارد رحم می‎کند تا نمونه اسپرم را مستقیما درون آن قرار دهد.
• لقاح آزمایشگاهی (IVF): پزشکان در محیط آزمایشگاهی تخمک را در تماس با اسپرم بارور می‎کنند و سپس جنین را در رحم قرار می‎دهند. درصورتی که زوجین تخمک یا اسپرم سالم نداشته باشند، می‎توانند از اسپرم یا تخمک اهدایی استفاده کنند. اگر مشکل ناهنجاری غیرقابل درمان رحم زن باشد، باید برای رحم اهدایی اقدام کرد.

سخن آخر

در این مطلب سعی کردیم به پاسخ بسیاری از ابهامات ذهنی شما مانند علائم و علت ناباروری چیست؟ آیا ناباروری ثانویه قابل درمان است؟ و لقاح مصنوعی چیست؟ بپردازیم. این امید را به شما می‎دهیم که گروه پاتوبیولوژی رهسا در تمامی مراحل تشخیص و کمک به درمان ناباروری در کنار شما هستند.

مرکز مشاوره و آزمایشگاه ژنتیک غدیرخم یکی از مراکز گروه رهسا می باشد که با کادر علمی مجرب در زمینه آزمایش ژنتیک و مشاوره ژنتیک برای بررسی ناباروری در زنان و مردان، آماده ارائه خدمات می باشد. انجام مشاوره ژنتیک برای ارائه اطلاعات درباره علت انتخاب آزمایش و تفسیر نتایج آن از اهمیت بالایی برخوردار است. برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره تلفن 79227 تماس حاصل فرمایید. همکاران ما در آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک غدیرخم آماده پاسخگویی به سوالات شما عزیزان می باشند.

مطالب بخش مقاله و انتشارات سایت گروه پاتوبیولوژی رهسا تنها جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارد  

✅ با ما در مسیر سلامتی گام بردارید ✅

برای دانلود این مقاله کلیک کنید