سل یا تب لازم یک بیماری عفونی شایع، و در بسیاری از موارد مرگبار است...
بیماری سل (توبرکلوزیس)
سل یا تب لازم یک بیماری عفونی شایع، و در بسیاری از موارد مرگبار است. این بیماری توسط گونه‌های مختلف مایکوباکتریا، به‌طور معمول مایکوباکتریوم توبرکلوزیسایجاد می‌شود. سل به‌طور معمول به شش‌ها حمله می‌کند، اما بر قسمت‌های دیگر بدن نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد. وقتی افرادی که عفونت سلی فعال دارند سرفه، عطسه، یا بزاق خود را از طریق هوا منتقل می‌کنند سل از طریق هوا پخش می‌شود. اغلب عفونت‌ها بدون علامت و پنهان هستند. اما معمولاً از هر ده عفونت نهفته یک عفونت در نهایت پیشرفت کرده و به بیماری فعال تبدیل می‌شود. اگر سل درمان نشود، بیش از ۵۰٪ از افرادی که به آن آلوده می‌شوند را به کام مرگ می‌کشاند.علائم کلاسیک عفونت سل فعال عبارتند از سرفه مزمن با خلط آغشته به خون، تب، تعریق شبانه، و کاهش وزن. عفونت اندام‌های دیگر باعث طیف وسیعی از علائم می‌شود. تشخیص سل فعال به رادیولوژی و همچنین آزمایش‌های میکروسکوپی و کشت میکروبیولوژیک مایعات بدن متکی است. تشخیص سل نهفته متکی بر تست پوستی توبرکولین (TST) و آزمایش خون می‌باشد. درمان دشوار است و مستلزم آن است که آنتی‌بیوتیک‌های متعددی در یک مدت زمان طولانی استفاده شوند. ارتباطات اجتماعی نیز غربالگری و در صورت لزوم مورد درمان قرار می‌گیرند. مقاومت در برابر آنتی بیوتیک‌ها یک مشکل رو به رشد در عفونت‌های سل مقاوم در برابر داروهای چندگانه (MDR-TB) می‌باشد. برای جلوگیری از سل، مردم باید برای این بیماری غربالگری و با واکسن bacillus Calmette-Guérin واکسینه شوند.
حقایقی درباره‌ی سل
- سازمان بهداشت جهانی برآورد می‌کند که سالیانه ۹ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا می‌شوند و البته حدود ۳ میلیون نفر از این افراد اصلا در سامانه‌های بهداشتی ثبت نشده‌اند.
- سل یکی از سه دلیل مرگ‌ومیر زنان در رده‌ی سنی ۱۵ تا ۴۴ سال است.
- علائم سل که شامل سرفه، تب، تعریق شبانه، کاهش وزن و نظایر آن هستند، ممکن است تا ماه‌ها خفیف باشند. هر فرد بیمار در تماسِ نزدیک با دیگران می‌تواند ۱۰ تا ۱۵ نفر در یک سال را آلوده کند.
- سل یک پاتوژن هوابرد است؛ یعنی باکتری‌هایی که عامل این بیماری هستند می‌توانند ازطریق هوا از یک فرد به دیگری منتقل شوند.
راه‌های ابتلا به بیماری سل
اصلی‌ترین راه ابتلا به بیماری سل ، استنشاق ترشحات یا غبار آلوده به باسیل سل می‌باشد که معمولا ناشی از تماس با بیمار مسلولی است که درمان نشده است. اما سل گاوی نیز می‌تواند از طریق مصرف لبنیات آلوده و غیر پاستوریزه نیز انسان را آلوده نماید. بیماری سل به واسطه قطره‌های ریز موجود در هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و اغلب افرادی را که در ارتباط نزدیک با فرد بیماری باشند را درگیر می‌کند. بنابراین افراد مبتلا هنگام عطسه و سرفه باید همیشه برای پوشاندن دهان و بینی خود از دستمال استفاده نمایند و پس از آن، دست‌های خود را با دقت بشویند. البته این به آن معنا نیست که فرد مبتلا به سل باید قرنطینه شود. در تماس کوتاه و گذرا امکان انتقال بسیار کم است. عامل بیماری سل در بدن بسیاری از مردم وجود دارد اما مبتلا به بیماری سل فعال نیستند. سل از طریق غذا، آب، تماس جنسی، تزریق خون یا نیش حشرات منتقل نمی‌شوند. این باکتری می‌تواند تمامی اعضای بدن را گرفتار کند اما بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند.
اشکال بیماری سل
- سل ریوی
- سل خارج ریوی
- سل ارزنی
عوارض بیماری سل
اگر بیماری سل درمان نشود، می‌تواند مرگبار باشد. اگرچه این بیماری بیشتر روی ریه‌ها تأثیر می‌گذارد، اما می‌تواند ازطریق انتشار در جریان خون به عوارض خطرناک دیگری هم منجر شود. ازجمله‌ی این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مننژیت یا تورم غشای پوشش دهنده‌ی مغز
- درد در ستون فقرات
- آسیب به مفاصل
- آسیب به کبد یا کلیه‌ها
- مشکلات قلبی که البته بسیار نادر است
حتما بخوانید : آمفیزم ریوی
عوامل مساعد کننده ابتلا به بیماری سل
بعضی از عواملی که باعث می‌شود آلودگی به سل تبدیل به بیماری شود یا فرد سالم در معرض خطر بیشتری برای بیمار شدن باشد، در زیر آمده است:
- بیماری ایدز
- استفاده از مواد مخدر
- عفونت اخیر با مایکوباکتریوم توبرکلوزیس
- دیابت ملیتوس
- سیلکوز یا سیلیکوزیس
- بیماری‌های خونی (مانند لوسمی)
- بیماری‌های کلیوی پیشرفته
- وزن بدن پایین
کشورهایی که بیشترین آمار بیماران مبتلا به سل را دارند:
- آفریقا، به‌ویژه آفریقای غربی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا
- افغانستان
- جنوب‌شرقی آسیا
- چین
- روسیه
- آمریکای شمالی
- کشورهای غرب اقیانوس آرام ازجمله فیلیپین، کامبوج و ویتنام
علائم سل
سل پنهان هیچ‌گونه علائمی ندارد، اما علائم سل فعال به شرح زیر است:
- سرفه، گاهی‌اوقات همراه با مخاط یا خون
- تب و لرز
- خستگی
- کاهش وزن
- ازدست دادن اشتها
- تعریق شبانه
سل معمولا بر ریه‌ها اثر می‌گذارد اما می‌تواند بخش‌های دیگری از بدن را نیز درگیر کند. علائم سل با توجه به ناحیه‌ی درگیرشده متفاوت است. اگر سل درمان نشود، جریان خون بیماری را به سایر قسمت‌های بدن انتقال خواهد داد:
- عفونت سل می‌تواند استخوان‌ها را درگیر کند که به درد در ستون فقرات و تخریب مفاصل می‌انجامد.
- اگر عفونت سل به کبد و کلیه‌ها آسیب برساند، در عملکرد سم زدایی آنها اختلال ایجاد می‌کند که در نتیجه‌ی آن، خون در ادرار مشاهده می‌شود.
- اگر سل قلب را درگیر کند، توانایی قلب برای پمپاژ خون کاهش می‌یابد و منجر به بیماری مرگ‌باری به‌نام تامپوناد قلبی می‌شود. در این بیماری مایع در پریکارد قلب جمع می‌شود و به‌دلیل کاهش توانایی خون‌رسانی خون به همه‌ی قسمت‌های قلب نمی‌رسد.
روش‌های تشخیص بیماری سل
بیماری سل را می‌توان با علائم ظاهری بیماری که روی ارگان‌های بدن می‌گذارد تشخیص داد. روش‌های آزمایشگاهی، رادیوگرافی و یا تست پوستی توبرکولین نیز وجود دارند. یکی از مشکلات در تشخیص بیماری سل زمان‌بر بودن بعضی از این روش‌ها می‌باشد. تفسیر تست پوستی به عوامل ریسک فرد برای مواجهه با عفونت، سیستم ایمنی و تاریخچه واکسیناسیون فرد بستگی دارد. افراد دارای عفونت پنهانی که قبلا واکسینه نشده‌اند نسبت به افراد واکسینه شده در تست پوستی به مدت زمان بیشتری نیاز دارند تا واکنش را نشان‌دهند. بنابراین، این تست باید با دقت و با توجه به محل زندگی فرد بیمار انجام شود. تست پوستی توبرکولین ممکن است در بیماران دچار سوء تغذیه، ضعف ایمنی یا سل ارزنی جواب منفی کاذب نیز بدهد.
روش‌های معمول تشخیص بیماری سل عبارتنداز:
- آزمون توبر کولین
- کشت خلط
- رادیوگرافی سینه
- نمونه‌برداری بافتی
- کشت نمونه خلط
درمان بیماری سل
دوره درمان و تعداد داروی مورد مصرف بسته به شدت بیماری سل و قسمت‌های درگیر بدن متفاوت است ولی به طور متوسط بین شش ماه تا یک سال می‌باشد. معالجه انواع مقاوم به درمان باسیل سل از چالش‌های پزشکی است. مشکل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، مقاوم شدن باکتری‌ها نسبت به آنها است. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها اغلب دارای عارضه از جمله عوارض کبدی است.
مطالب بخش مقاله و انتشارات سایت گروه پاتوبیولوژی رهسا تنها جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارد. از این رو توصیه پزشکی تلقی نمی شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان و تجویز دارو دانست. گروه پاتوبیولوژی رهسا در این زمینه هیچ گونه مسئولیتی را بر عهده نخواهد گرفت.
برای دانلود این مقاله کلیک کنید